Historia Komorowa

Komorów odnotowany został po raz pierwszy w mazowieckich księgach sądowych w pierwszej połowie XV wieku. Najstarszy jak dotąd znany nam zapis pochodzi z 1425 roku i wymienia ówczesnych właścicieli należących do rodu Pierzchałów. Ich następcami i właścicielami kilku małych folwarczków byli Komorowscy - szlachta herbu Pierzchała (Roch).

Komorów był jedną z 13 wsi parafii pęcickiej powstałej w XIII wieku. Była. jednorodowa, czyli utworzona przez jeden ród zamieszkujący cały jej teren. Komorowscy, obok Pruszkowskich z Pruszkowa i Pęcickich z Pęcic, byli patronami parafii pęcickiej. Świadczyć to może o tym, iż właściciele tych trzech wsi byli założycielami parafii już w XIII wieku. Ta hipoteza przesuwa wiek Komorowa o 200 lat wstecz w stosunku do pierwszego zapisu.

Komorowscy byli nieprzerwanie właścicielami komorowskich folwarków do połowy XVII wieku. W czasie wojen szwedzkich wieś była zniszczona i podupadła. Nowymi właścicielami były rody szlacheckie innych herbów: Chądzyńscy, Sobolewscy oraz - spokrewnieni z Komorowskimi - Kaliszowie.

W ciągu XVIII wieku ród Sobolewskich stopniowo scalał folwarki wykupywane od ubożejącej drobnej szlachty. Pod koniec XVIII wieku Komorów, stanowił całość wraz z sąsiednim Sokołowem, i był częścią większego klucza dóbr tej rodziny. Właściciele mieszkali w Warszawie, a dobrami zawiadywali zarządcy lub dzierżawcy.

W roku 1827 dobra nabył Marceli Tarczewski, znany warszawski prawnik. Rodzina Tarczewskich zamieszkiwała tutaj zapewne tylko latem w skromnym drewnianym dworze dawnych zarządców. Po 23 latach zadłużony majątek nabył na licytacji właściciel jednego z warszawskich hoteli, Franciszek Brzeziński. Folwark komorowski był zapewne dla niego zapleczem wytwarzającym produkty spożywcze.

W roku 1867 roku, na skutek uwłaszczenia, od majątku odpadło 54 ha w Komorowie i  całość gruntów Sokołowa – 486 ha. Uwłaszczenie odcięło więcej niż 50% powierzchni dóbr.

Ratując się przed upadłością, ówczesna właścicielka Helena z Brzezińskich Józefowicz wybudowała w latach 80. i 90. XIX w., wzdłuż tzw. szosy komorowskiej (obecnie Alei Marii Dąbrowskiej), 6 dużych drewnianych domów letniskowych w stylu otwockim

Nie rezygnując z rolnictwa i hodowli, przyszłość Komorowa ukierunkowano na działalność uzdrowiskowo-letniskową, tak jak miało to miejsce w innych podwarszawskich miejscowościach tego czasu. Następnym przedsięwzięciem było zbudowanie okazałego budynku - tzw. sanatorium - w miejscu dawnego rozebranego wcześniej dworu, z przeznaczeniem na działalność leczniczo-sanatoryjno-wypoczynkową. Budowę ukończono w 1900 roku. (Budynek po barbarzyńskiej przebudowie przeprowadzonej w końcu lat 50-tych XX wieku istnieje do dziś i znajduje się w nim oddział szpitala dla nerwowo chorych. Otoczony jest interesującym, ale bardzo zaniedbanym parkiem założonym jeszcze przez Tarczewskich 200 lat temu).

W 1910 r. majątek nabył dotychczasowy dzierżawca Józef Markowicz. Już przed I wojną światową opracował plan i rozpoczął realizację parcelacji gruntów majątku pod zabudowę willową. Sprzedaż pierwszych działek rozpoczął w 1912 roku.

Pierwsze prywatne wille powstały jeszcze przed I wojna światową po południowej stronie dzisiejszej Alei Brzozowej. W roku 1921 w Komorowie mieszkało we wsi i w folwarku 355 mieszkańców, a w „Komorowie willowym” 34 osoby.

W 1923 r. właściciel dóbr sprzedał 76 działek Stowarzyszeniu Spółdzielczemu „Strzecha Polska”. Stowarzyszenie zrzeszało osoby związane ze środowiskiem pedagogicznym, warszawską inteligencję i pruszkowskich urzędników.

W roku 1927 teren dóbr komorowskich przecięła linia EKD (dziś WKD) - elektrycznej kolejki dojazdowej Warszawa – Grodzisk – Milanówek.

Trzeci etap zabudowy Komorowa nastąpił w lipcu 1928 roku. Po raz pierwszy pojawia się określenie „Miasto Ogród Komorów” nawiązujące do idei osiedli willowych opartych na teorii Howarda i na stałe przyrosło do Komorowa jednoznacznie określając jego specyfikę i charakter.

„Trzeci rzut” zabudowy objął obszar 80 hektarów między torami kolejki, Aleją Marii Dąbrowskiej, Aleją Starych Lip i ulicą Okrężną. Projekt Parcelacji przygotował młody i utalentowany inżynier, mierniczy przysięgły Tadeusz Szymański.

Na terenie planowanego miasta ogrodu przewidziano przebieg ulic, placów i podziały na całkiem duże działki, miejsce na plac targowy i działki dla kościoła, skwer, szkołę, lokalny urząd gminny oraz plac sportowy i zieleniec. To było ogółem prawie 7 ha. Teren ów bezpłatnie otrzymał miejscowy samorząd – Gromada Komorów.

Właściciel dóbr Komorów Józef Markowicz zmarł w 1939 roku nie zdążywszy sprzedać wszystkich działek. W zachodniej części parcelowanych terenów pozostało około 50 niesprzedanych działek a w „mieście ogrodzie” pozostało około 110 niesprzedanych jeszcze parceli. Działki te na drodze postępowania spadkowego przejęło 23 spadkobierców, członków rodziny bezdzietnie zmarłego Józefa Markowicza. Przeprowadzane w czasie wojny transakcje bardzo skomplikowały i zagmatwały stan prawny tych nieruchomości, choćby dlatego, ze nowi właściciele występowali jako współwłaściciele całości spadku, a odsprzedawano i obracano dość abstrakcyjnymi procentowymi częściami całości, co trudno było odnieść do konkretnych działek. Po wojnie Skarb Państwa powołując się na ustawę nacjonalizacyjną przejął – zdaje się nie do końca zgodnie z prawem – część nieruchomości komorowskich, a więc procesy i dochodzenie własności trwały jeszcze bardzo długo.

W latach 30. w rozbudowującym się Komorowie zorganizował się lokalny samorząd w postaci Gromady Komorów Wille. Rozpoczęła działalność trzyklasowa szkoła powszechna, początkowo w budynku pałacu po przebudowie, później w jednym z XIX-wiecznym domu letniskowym przy Al. Marii Dąbrowskiej.

W czasie II wojny światowej Komorów nie zostało poważniej zniszczone. W miejscowości stacjonowali na prywatnych kwaterach żołnierze niemieccy i węgierscy. W  1944 roku wzdłuż dzisiejszej Alei Marii Dąbrowskiej rozlokowano ciąg kilkudziesięciu ziemnych bunkrów – magazynów amunicji. W styczniu 1945 roku, wycofujące się oddziały niemieckie wysadziły kilka z nich (w okolicy ulicy Skorupki) doprowadzając do ogromnego wybuchu, którego ślady (w postaci pustej przestrzeni w starym sosnowym lesie) są wyraźnie czytelne do dziś. Po upadku powstania warszawskiego Komorów obok innych miejscowości pasma kolejki EKD stał się miejscem niesienia ofiarnej pomocy ofiarom powstania opuszczającym Warszawę. W jednej z komorowskich willi (róg ul. Kolejowej i Krótkiej) pod auspicjami Rady Głównej Opiekuńczej (działającej przez okres całej okupacji) uruchomiono szpital, a pod koniec 1944 roku za terenie tzw. Zieleńca (dziś na terenie szkoły przy ul. Kotońskiego), erygowano cmentarz, na którym pochowano 34 osoby zmarłe w tym szpitalu. W połowie lat 50-tych XX wieku pochówki te częściowo (staraniem pojedynczych rodzin) szczątki ekshumowano i przeniesiono na inne cmentarze

W okresie popowstaniowym Komorów stał się miejscem ratunku dla ogromnej rzeszy mieszkańców Warszawy wyrzuconych z miasta. Podobnie jak w innych miejscowościach leżących wzdłuż trasy kolejki EKD, okres ten wiązał się z przeludnieniem mieszkaniowym, ale jednocześnie z niezwykłym ożywieniem. Tworzono sieci drobnych usług i handlu, warsztaty, sklepiki, kawiarnie, bary itp. W tym czasie w jednym z dawnych drewnianych domów letniskowych działała kawiarnia z muzyką „Czarny Kot” (dziś Zamojskiego 4). Po 1944 roku liczba mieszkańców Komorowa wzrosła do ok. 1700 osób wobec 445 w 1941. Trzeba podkreślić intensywną działalność patriotyczną Komorowian w czasie II wojny światowej. Nazwiska osób, które poświęciły życie w walce narodowowyzwoleńczej uwieczniono na marmurowych tablicach komorowskiego kościoła.

Zaraz po wojnie, staraniem komorowskich społeczników, udało się zorganizować, sfinansować i wybudować drewniany budynek „ośmioklasowej publicznej szkoły” i niewielki murowany kościół-kaplicę wg bardzo udanego projektu Bruno Zborowskiego. Szkołę uruchomiono w 1947 roku, rok później otrzymano zezwolenie na prowadzenie mszy świętej (budowę kaplicy ukończono w 1953 roku) W 1958 została powołana parafia Komorów. Drewniana szkoła z kaflowymi piecami, jak również i kościół, do którego podziemia uczęszczały dzieci na lekcje religii, stały się dla kilku pokoleń komorowian miejscami „kultowymi” i czekają na oddzielne opracowanie historyczne.

Przez kilka lat działał bar z wyszynkiem – restauracja „Zakątek” (ul. Zamojskiego). W latach 60. powstała przy stacji WKD (ul. Brzozowa) restauracja Pod Sosnami, zamknięta w połowie lat 80-tych. W roku 1971 otwarto nowocześniejszy i większy budynek szkoły podstawowej, gdzie zorganizowano tzw. „szkołę zbiorczą”, dołączając nowych uczniów ze zlikwidowanych szkół w Kaniach, Pęcicach i innych miejscowości. W dawnym domu Marii Dąbrowskiej przy ul. Kraszewskiego, zgodnie z jej ostatnią wolą by dom służył ogółowi i był pamiątką jej związku z Komorowem – utworzono Bibliotekę Publiczną.

Po reformie administracyjnej w 1972 roku Komorów włączono do odległej gminy Michałowice, pozbawiając go niezależności.

W latach 70., na polach należących do komorowskiego Gospodarstwa Rolnego SGGW, między Ostoją, linią kolejki WKD i Al. Marii Dąbrowskiej, Spółdzielnia Mieszkaniowa z Ursusa rozpoczęła budowę dużego osiedla, które znacznie zwiększyło liczbę mieszkańców i poważnie „naruszyło” założenie urbanistyczne miejscowości. Część owego osiedla (między ulicami Ireny, Mieczysława i Waldemara) oddzielono administracyjnie od Komorowa i przyłączono do Pruszkowa, zamazując granice między miejscowościami. W osiedlach tych także powstały nowe sklepy i miejsca usług.